3.4 CIENCIAS APLICADAS Mushuk Shimikuna
CIENCIAS APLICADAS – PACHAMAMAMANTA YACHANA SHIMIKUNA
| CASTELLANO | KICHWA |
| (Chakra) del cuerpo humano | Ukkupa kuskaritimuna |
| Ablandar | Ñutuñachina |
| Absorber | Sunkana, tsunkana |
| Ácido | Pusku, hatki |
| Aclarar | Achikyachina (yuyaymanta) |
| Aclarar | Achikyana (punchamanta) |
| Adaptación | Amañariy |
| Adaptar | Amañana |
| Adaptarse | Amañarina |
| Adivinar | Watuchina, imashi |
| Adolescente | Imilla |
| Adolescente (mujer) | Pasña |
| Adorar, venerar, digno,sagrado | Wilkana, muchana |
| Adquirir | Ushina, charina |
| Agente modificador | Yankinachik |
| Agentes | Yankichik |
| Agricultura | Chakrakamay, Allpa llankay |
| Agua potable | Chuyaklla yaku |
| Agua termal | Kunuk yaku |
| Aire | Samaytu |
| Alcoholismo | Maymachariy |
| Aliento, respiración | Samay |
| Alimento | Mikuy, mikuna |
| Almácigos | Wiñakukllachak (K) |
| Ambiente | Kawsaypacha |
| Analizar | Kuskina, Hamutayana |
| Anfibios | Yakwallpa |
| Anhídrido Carbónico | Miyuwayra |
| Antepasados | Achachilasa, ñawpa kawsakkuna kitsil |
| Aparato | Ukkuskayku |
| Aparear | Yukuna, yumana |
| Aplicar | Rurana |
| Aporcar | Yanantina, kutuna, hatun hallmana |
| Aporque | Hatun hallmay |
| Arder | Rawrana |
| Armonía | Allikay |
| Aro | Isru |
| Arte | Maypakchiruray |
| Artesanía | Makipakchiruray |
| Articulación | Muku |
| Astro | Warunruk, chachu |
| Atmósfera | Wayrakata, wayramaytu |
| Átomo | Iñuku |
| Átomo | Iñuku |
| Aura | Samaytu |
| Autoconsumo | Kikinmutsuri |
| Auxiliar, cooperar, influenciar, contribuir | Ñawchina |
| Ave | Pishku, Patpayuk |
| Aves | Pakpayu |
| Azufre | Salliy |
| Babosa | Atyak |
| Bacteria | Añaki |
| Balancear | Walinyana |
| Bañar | Armana |
| Barba | Sunka, |
| Basura | Kupa, ñuku |
| Beneficio | Allikay |
| Berro | Ukururu |
| Bióxido de carbono | Chimlasay |
| Borraja | Kachipurawa |
| Cabuya, Penco. | Chawar |
| Cadena | Watu |
| Café(color) | Shanu, uki |
| Café(Planta) | Shañu, kiwi |
| Calendario | Watapacha |
| Cambiar | Yankina, Shukmanyachina |
| Cambio | Yankiy |
| Cáncer (signo) | Apankura |
| Cáncer(enfermedad) | Apankara |
| Cantar | Takina |
| Capa | Killpa |
| Característica | Imakak |
| Características | Sapsikuna |
| Caramelo | Unaka |
| Carbohidrato | Kunukuy, Killuchakay. |
| Carbón de Piedra | Killimsa rumi |
| caridad, reciprocidad, favor, refugio, proteger, amparo | Yanapana |
| Causas | Imarayku |
| Célula | Kawsaykuk |
| Cercar | Harkana, Kinchana |
| Cerco, excavación | Sanka |
| Chupar: | Tsunkana |
| Ciclo | Muyuypacha |
| Circulatorio sanguíneo | Yawarmuyuriy |
| Clase | Sami. |
| Cloración del agua | Yakuhampik. Chuyayachik Yachuchik. |
| Cólera | Kichankuy |
| Combinación | Chapuriy |
| Combustible | Chawra |
| Combustión | Ninayay, rupariy. |
| Combustión | Rupariykuna |
| Comercializaciòn | Mintalanayay |
| Comercializar | Mintalana |
| Componente | Nipayay |
| Composición | Chakruy |
| Composición | Chapuri |
| Compost | Ismuwanu. |
| Concentrar | Yuyayrina |
| Concepto | Imakay |
| Conceptualización | Imakaychinamanta |
| Conceptualizar | Imakaychina |
| Conejo | Wallinku |
| Consecuencias | Imaruran |
| Conservar | Wakayachina |
| Constelación | Chaskancha. |
| Consumir | Tukuchina, Puchukana. |
| Contaminación | Miyuychi |
| Contaminar | Miyuchina, Mapayachina. |
| Controlar | Rikurayana |
| Convivir | Aynina |
| Corona | Llawtu. |
| Correo Electrónico | Antanikik chaski. |
| Corteza, piel, cáscara | Kara |
| Cosechar | Pallana |
| Cósmico | Pamawyri |
| Cosmos | Pamaway |
| Crear, inventar | Walpana |
| Creencias | Iñiy |
| Creer | Iñina |
| Crema | Wisya |
| Criar | Wiñachina |
| Crisis | Waklli |
| Crustáceos | Karaskruyuwa |
| Cruzamiento | Chakariy, Mushukyay. |
| Cruzar | Chakana |
| Cubrir | Katana, killpana |
| Cuerpo | Ukku |
| Cuidar | Kamana. |
| Cultivar | Chakrana |
| Cuña | Shipir. |
| Cutáneo | Ukkukara. Kuruta |
| Danzar | Tushuna |
| Decantación | Yakushushuy |
| Definición | Kakchiy |
| Deporte | Pukllay |
| Derecha (mano) | Allawka |
| Derecha (mano) | Hayñi |
| Derivados | Shuktayay |
| Desarrollar | Wiñarina |
| Desarrollo | Wiñari |
| Desastre | Llakitukuy |
| Desayuno | Chinlli. |
| Descubrir | Taripayhapi |
| Desequilibrar | Hankana |
| Desinfección | Chuyayay |
| Desterronamiento | Kurpañutuchi |
| Desterronar | Allpañutuchina. |
| Desvariar | Musparina |
| Desyerbar | Hallmana |
| Diferente | Chikan |
| Directo | Chayman |
| Disolvente | Yakuyachik |
| Disolver | Yakuyachina |
| Distribución | Rakinakuy |
| Droga | Shiray |
| Droga | Shiray |
| Dureza | Sinchiyashka |
| Eclipse lunar | Killanturiy |
| Edad | Watayuk |
| Efecto | Tukushka |
| Electricidad | Sirma |
| Elemento Cósmico | Pamaway nipa |
| Elementos | Imaykuna |
| Enamorar | Maywana, Munayana |
| Endócrino | Llawsayachik |
| Energía | Ritimuna |
| Energía | Ushay, Ritimuna. |
| Energía eòlica | Ritiwayra |
| Epidemia | Katikunkuy, purikunkuy |
| Equidermos | Kashakarayukwa |
| Equinoccio | Intillayayllipyay |
| Equipos | Llankahillay |
| Erosión | Allpawaklliyay |
| Erosión | Allpachinkari |
| Erupcionar | Tukyana |
| Escremento | Wika |
| Espermatozoide | Williku |
| Espíritu, alma | Nuna |
| Espuma | Pusku, putuku. |
| Esqueleto | Karkanka, sakru |
| Estados fí sicos | Kaytarikuchi |
| Estructura | Llika, wallpa |
| Estructura | Wallpa |
| Evaporación | Puyuy |
| Evaporación | Wanyari |
| Experimentar | Milchinay |
| Externo | Kanllayay |
| Extraño | Mana riksishka |
| Extremidad | Ukkukuyuchik |
| Fases | Nikirakiri |
| Fecundar | Chichuna |
| Fenómeno natural | Pacha shuktayay |
| Fertilizante natural | Wanu |
| Fertilizante Químico | Miyuy wanu |
| Fibra | Supa, pakpa, karachi |
| Fibra fina de hombres y animales | Kaytu |
| Fiebre | Ukkurupay |
| Filtrar | Shushuna |
| Físico (Estructura) | Kaktarikuchik |
| Fomento | Pachanyachiy |
| Forestal | Yurakamak |
| Forestar | Sachana |
| Formas | Imashinakan |
| Fósil | Rumiyashka |
| Fotosíntesis | Intiwayllashka |
| Fractura | Tullupaki |
| Frágil | Pakiriklla |
| Fruto | Muru, añawi |
| Fuego | Nina |
| Fuego (energía) | Ratata |
| Fuente, vertiente | Wiñarikpukyu |
| Función | Imaruray |
| Función | Ruray |
| Fundido | Yaksishka |
| Fundir | Yaksina |
| Fusionar | Shukyachina |
| Gas | Waksi |
| Gaseoso | Waksisapa |
| Generalidades | Tukuyllikuna |
| Genética | Rikchayachiy |
| Guardar | Wakaychina |
| Habilidad | Pakchi |
| Herencia | Saminay |
| Herencia genética | Kawsay mallki |
| Higiene | Kamakay |
| Homosexualidad | Karipurakuyay |
| Hongo | Kallanpa |
| Humanidad | Runapachakay |
| Implementación | Tarpuymirariy |
| Importancia | Maychani, raymana |
| Importancia | Maymutsuriy, Maychaniy |
| Indispensable | Mayalli |
| Industria | Atukay |
| Insecticida | Palamamiyu |
| Insecto | Palama, itha, Añallu |
| Interrelación | Ukunpuray |
| Invertebrado | Tullillak |
| Justificación | Imamantachiy |
| Lava | Ratata |
| Lesbianismo | Warmipurakuyay |
| Limpieza, aseo | Pichay, chuyay, mayllay |
| Líquido | Yakuyashka |
| Liso | Llampu |
| Literario | Sumak rimariy |
| Literato | Sumak rimayachak |
| Literatura | Sumak rimayachay |
| Llamarada | Wilyay, lumyay |
| Llanura abandonada | Purun |
| Llovizna | Karwa |
| Lombricultura | Kuykakamay |
| Macho(animales)jh | Ulku |
| Macro | Mayhatun |
| Madurez | Pukuyay |
| Magnetismo | Llutariy |
| Manifestación | Rikuchi |
| Manualidad | Makirurashka |
| Máquina | Kuyurihillanta |
| Materia | Imayay |
| Materia, Maza | Wisnu |
| Medida | Tupu |
| Metal | Anta |
| Metalúrgico | Antayay |
| Micro | Mayuchilla |
| Mineral | Chuki |
| Modificar | Yankina |
| Molécula | Iñuwa |
| Murciélago | Mashu, chimpilaku |
| Música | Taki |
| Nadar | Wampuna |
| Nervio | Kaytu |
| Niñez | Wawakay |
| Nomenclatura | Shutikuna |
| Notación | Unanchay |
| Nutrición | Allimikuy |
| Objetivo | Paktay |
| Ofrenda | Kamari, Challay |
| Ordenar, Organizar | Nikichina |
| Órgano | Ukkuyawri |
| Origen | Chawchuy |
| Oso | Ukumari |
| Oveja | Wiwika, Llama |
| Oxido | Muksi |
| Oxígeno | Wayay |
| Ozono | Achiksamaytu |
| Palpar | Milchina, llanwana |
| Paludismo | Chukchu unkuy |
| Pantalón de lana | Wara |
| Pantalón de tela | Waltaku |
| Parásito, | Atam |
| Parecido a | Shinalla, rikchalla |
| partes | Rakirikuska |
| Participar | Aynina |
| Participativa | Ayninakuy |
| partido, resquebrajado | Chikta, shara |
| Partir | Chiktana |
| Peligro | Maklluy |
| Perjuicios | Llakichik |
| Petróleo | Allpawira, Wisisi |
| Plantas | Llachak |
| Plomo | Antaki |
| Plomo | Waychi |
| Potabilización | Chuyakllachiy |
| Potabilizar | Chuyakllachina |
| Precaución | Kamanayay |
| Preservar | Wakichina |
| Presión | Llapiriy |
| Prevención | Musyay |
| Prever | Musyana, kipakrikuna |
| Producto | Kapuk, pukushka |
| Propiedades | Paktachikuna |
| Proyecto | Kipapakchiruray |
| Pulmón | Paruk |
| Quemadura | Ruparishka |
| Química | Chakllisinchi |
| Rayos solares, | Wachi |
| Reforestaciòn | Tikratarpuy |
| Reino | Tantallalawsay |
| Relación | Puray |
| Rendija | Saran |
| Rescatar | Kuticharina |
| Respetar | Sumaychana – muchana |
| Respeto | Sumaychay |
| Rito | Challay, Wilkay, hawkay |
| Ritos | Wilka |
| Rompecabezas | Yuyaychipukllay |
| Sagrado | Waka |
| Saltar | Kushpana, Pawana |
| Salud | Allikay |
| Sarampión | Muru unkuy |
| Secreccion endogeno | Huku ukuyayllika |
| Secrecion exogeno | Hukukanllayay |
| Segunda desyerbe | Purichihallmay |
| Sembrar | Tarpuy |
| Semejanza | Rikcha |
| Semen | Yuma |
| Sementera | Chakra |
| Seminario | Rimayachakuy |
| Ser humano | Runakak |
| Seres | Kawsakkuna |
| Sexualidad | Kariwarmikanakamay |
| Silvestre | Sachayu |
| Sistema | Llika |
| Sistema excretor | Hukurillawsallika |
| Sistema Solar | Inti llika |
| Solidificación | Sinchiyay |
| Solidificaciòn (agua) | Rasuyay |
| Solido | Sinchi rumi |
| Sólido (agua) | Rasu |
| Solsticios | Intikinrayllipyay |
| Suave, blando | Ñutu, amuk |
| Subterráneo | Kuskallpayku |
| Subterráneo | Allpawku |
| Suelo | Hawallallpa |
| Sumo saserdote,.Shyry | Wikka mayu |
| Superficial | Allpanpa |
| Tabaquismo | Shayriyay |
| Taller | Pakchirurayachay |
| Tambalear | Witikwitik |
| Tecnología | Pakchiruray |
| Tejido | Kawsaykuktantalli |
| Teléfono | Karuyari |
| Teñido | Tullpushka |
| Terrón | Kurpa (chanpa) |
| Tizón | Lancha |
| Tramo | Patayay |
| Triste | Llakilla |
| Tronco | Tuku, putu, |
| Tumor | Chupu |
| Ulcera | Chukriyku |
| Unidad | Shukllayashka |
| Universo | Chaskancha |
| Usar | Mawkana |
| Útil | Mutsurik |
| Utilidad | Mutsuypa |
| Utilizar | Mutsuna |
| Valencia | Chaniyay |
| Valorar | Chanina |
| Variedad | Awika |
| Variedad, clase | Sami |
| Vejez | Yuyakyashka |
| Vertebrado | Karkay |
| Vertical | Shayak |
| Vertiente | Pukyu |
| Vino | Wasra |
| Virus | Añaw |
| Viscosidad | Llawsayari |
| Vivero | Tulukancha |
| Volar | Pawana |
| Volatilidad | Wayrayay |
